EKG İle Kalp Yetmezliği Tespit Edilebilir Mi?

EKG, kalbin elektriksel aktivitesini kaydeden bir testtir. Kalp yetmezliğinin doğrudan tanısını koymasa da hastalığa işaret eden ritim bozuklukları, önceki kalp krizi izleri ve kalp kası kalınlaşması gibi bulguları gösterebilir.

EKG, kolay uygulanabilir ve hızlı sonuç verir. Ancak kesin tanı için ekokardiyografi ve laboratuvar testleri ile birlikte değerlendirme yapılmalıdır.

Kalp yetmezliği riski taşıyan bireylerde düzenli EKG takibi, olası değişikliklerin erken fark edilmesini sağlar.

Bu test, özellikle göğüs ağrısı, nefes darlığı ve çarpıntı şikâyeti olan hastalarda ilk basamak değerlendirme yöntemidir.

EKG Tek Başına Kalp Yetmezliğini Teşhis Edebilir Mi?

Kalp yetmezliği (kalbin kasılma veya gevşeme işlevinde yetersizlik oluşması) genellikle karmaşık bir tablodur ve teşhisi tek bir testle koymak çoğu zaman mümkün değildir. Kalp yetmezliği, tam olarak bir “motor”un (burada kalbimiz) ne kadar verimli çalıştığına dair ipuçları aradığımız geniş kapsamlı bir klinik durumdur. EKG ise motorun elektrik sistemine dair bilgi sunan bir “kablolama şeması” gibidir.

Bir EKG çekildiğinde, kalpteki elektriksel sinyaller elektrotlar yardımıyla kaydedilir. Bu sinyallerin ritminde, dalgaların boyutunda, sürelerinde veya düzeninde görülen bazı değişiklikler, kalp üzerinde fazladan bir yük veya stres olduğunu gösterebilir. Örneğin sol ventrikül hipertrofisi (kalp kasının kalınlaşması) veya kalbin önceki bir hasarının (örn. eski bir kalp krizi) izleri EKG’de ortaya çıkabilir. Yine de EKG’de saptanan bu değişiklikler çoğu zaman “kalp yetmezliğine zemin hazırlayan” koşullara işaret eder; yani EKG sonucu tek başına “Evet, sen kalp yetmezliği yaşıyorsun” deme yetkisine sahip değildir.

Kalp yetmezliği çoğu zaman, kalbin pompalama gücünü (örneğin ejeksiyon fraksiyonu), kapaklarının durumunu ya da kalp kasının yapısal bütünlüğünü görmemizi sağlayan ek testlerle (örn. ekokardiyografi, MR, kan testleri gibi) teyit edilir. Bu nedenle EKG kalp yetmezliğiyle ilgili önemli ipuçlarını verebilir; fakat bir binanın sadece dış cephesine bakarak içeride ne kadar sağlam kolon veya kiriş olduğunu tam anlamıyla kestiremeyiz. Daha derin inceleme gerekir.

Kalp Yetmezliği Tespitinde EKG Kullanmanın Sınırlamaları Nelerdir?

EKG, tıpkı bir parmak izi gibi kalbin elektriksel aktivitesini yansıtır; ancak bu parmak izi her zaman kalp yetmezliği tanısı koymaya yeterli ipuçları sunmayabilir. İşte bunun nedenleri:

• Normal EKG Kalp Yetmezliğini Dışlamaz: Bazı insanlar kalp yetmezliği yaşarken bile EKG’si nispeten normal görünebilir. Bu özellikle “korunmuş ejeksiyon fraksiyonlu kalp yetmezliği” (HFpEF) gibi durumlarda geçerlidir. Yani kalp kası kasılma kuvveti anlamında iyi görünse de gevşeme aşamasında problem yaşayabilir. EKG bu tür “doldurma” bozukluklarını her zaman net biçimde göstermez.
• Spesifik Olmayan Bulgular: EKG’de görülen bazı düzensizlikler (örneğin hafif ritim bozuklukları, ST-T dalga değişiklikleri, sol eksen sapması) kalp yetmezliği dışında pek çok kalp probleminde de ortaya çıkabilir. Bu yüzden EKG bulgusu “şüphe uyandırır” ama asla tek başına tanıyı koymaz.
• Retrospektif Çalışma Kısıtlılığı: EKG bulgularının kalp yetmezliğiyle korelasyonunu inceleyen pek çok araştırma, hasta gruplarının geçmiş verilerine (retrospektif) dayanır. Bu tür araştırma desenlerinde gerçek neden-sonuç ilişkisine ulaşmak zordur.
• Farklı Nüfuslarda Farklılıklar: EKG verileri yaş, cinsiyet, etnik köken gibi değişkenlere bağlı olarak farklılık gösterir. Mesela genç ve aktif sporcuların EKG’lerinde kalp kasının kalınlaşmasına bağlı değişiklikler doğaldır. Ama aynı bulgu hareketsiz bir kişide kalp sağlığı sorunu işareti olabilir. Bu çeşitlilik, EKG’yi tek başına güvenilir bir tanı aracı olmaktan uzaklaştırır.
• Holter (Ambulatuvar) EKG’nin Sınırları: Günlerce veya haftalarca ritim takibi yapan Holter cihazları, atlamalı atımlar veya iskemik ataklar gibi problemlerin tespitinde faydalıdır. Ancak kalbin pompalama işlevi ya da yapısal değişiklikleri söz konusu olduğunda, Holter verileri de ekokardiyografi gibi testlerin yerini tutamaz.
• Kaynak ve Veri Kompleksliği: Yapay zeka (AI) destekli EKG yorumlama teknolojileri gelişiyor; fakat bu teknolojilerin tam olarak güvenilir sonuçlar vermesi için büyük veri setlerine ve bu verilerin doğru şekilde etiketlenmesine ihtiyaç var. Henüz her yerde standart hale gelmediği için AI bazlı EKG analizleri de tek başına kesin teşhis sağlamakta yetersiz kalabilir.

EKG, Kalp Yetmezliğiyle İlgili Kalp Stresi Belirtilerini Nasıl Tespit Eder?

Bir EKG kağıdına baktığımızda, aslında kalp kasının “elektriksel senfonisini” dinler gibi oluruz. Ritmin düzeni, dalga boyları, dalgaların sıralanışı ve aralarındaki zaman aralıkları, kalpte ne olup bittiğine dair birçok ipucu verebilir. Peki, EKG nasıl kalp stresine dair sinyaller yakalar?

• Yüksek Kalp Hızı (Taşikardi) veya Düşük Kalp Hızı (Bradikardi): Kalp yetmezliği olan hastalarda kalp, kan dolaşımını yeterince sağlamak için daha hızlı atabilir veya bazı durumlarda ritim yavaşlayabilir. EKG, bu ritim değişikliklerini milisaniyeler düzeyinde hassasiyetle kaydeder.
• Geniş QRS Süresi: Normalde QRS dediğimiz kompleks, kalbin karıncıklarının (ventriküllerin) elektriksel olarak uyarıldığı ve kasıldığı dönemi gösterir. QRS süresi uzadığında, bu kasılma düzeninde bir bozukluk veya “senkronizasyon kaybı” olduğu anlamına gelebilir. Özellikle 120 milisaniyeden fazla süre, kalp yetmezliği riskini artıran intraventriküler ileti bozukluğunu işaret edebilir.
• Sol Aks Sapması ve Diğer Eksen Değişiklikleri: Kalbin elektriksel ekseni, kalp kasının hangi bölgelerinin daha baskın çalıştığı hakkında bilgi verir. Sol aks sapması veya anormal QRS-T açısı, kalbin dengesiz veya yorucu bir yük altında olduğuna dair uyarıcı bir sinyal olabilir.
• Sol Ventrikül Hipertrofisi (LVH) Bulguları: EKG’de dalgaların genliği (yüksekliği) artabilir ve bu genellikle kalp kasının kalınlaştığı (hipertrofi) anlamına gelir. Tıpkı bir ağırlık sporcusunun kaslarının büyümesi gibi, kalp kası da yüksek basınca maruz kaldığında kalınlaşarak kendini savunmaya çalışır. Ancak bu durum uzun vadede kalbin esnekliğini azaltır ve kalp yetmezliğine zemin hazırlayabilir.
• Aritmiler (Özellikle Atrial Fibrilasyon): EKG, kalbin düzensiz elektrik dalgalanmalarını yakalamada kritik rol oynar. Atrial fibrilasyon (AF) dediğimiz durumda atriumlar düzensiz uyarılır ve kan pompalama verimi düşer. Bu tablo kalp yetmezliğini hem tetikler hem de var olan yetmezliği şiddetlendirebilir.
• İskemik Değişiklikler: ST segmenti ya da T dalgasındaki değişimler (örneğin ST çökmesi, T dalgası inversiyonu gibi) kalp kasına yeterli kan gitmediğini (iskemi) gösterebilir. İskemi, kalp kasının verimli çalışmasını engeller ve zamanla yetmezlik belirtilerine neden olabilir.

Genç Hastalarda Normal Bir EKG, Kalp Yetmezliğini Ekarte Edebilir Mi?

Genç bir insanın EKG’si genelde “temiz” sonuç verir. Hele ki sporla uğraşıyorsa, kalp kası kuvvetli ve ritmi düzenli olma eğilimindedir. Peki bu “genç ve normal EKG” görünümünün kalp yetmezliğini tamamen dışladığı anlamına mı gelir? Ne yazık ki her zaman değil.

Örneğin erken evre kardiyomiyopatilerde kalp henüz belirgin hasar görmemiş olabilir; kasılma gücü neredeyse normal olduğu için EKG’de büyük değişiklikler fark edilmez. Diastolik bozukluklar (gevşeme fazındaki yetersizlikler) EKG’de çoğunlukla sessiz kalabilir. Ailesel veya genetik kökenli kalp kası hastalıklarının ilk göstergeleri de bazen EKG’ye yansımaz ya da çok hafif değişiklikler (örneğin hafif bir voltaj değişimi) şeklinde kalabilir.

Ayrıca gençlerdeki normal EKG, bazen tam olarak “normal” olmayabilir. Sporcuların kalbinde fiziolojik olarak daha kalın bir sol karıncık duvarı ya da daha düşük dinlenme kalp hızı (bradikardi) görülebilir. Bu EKG’de farklı ama “normal” kabul edilen bir tablo yaratır. Bu tabloyu bir kardiyoloji uzmanı, sporcunun “antrenman kalbi” olarak yorumlar ve çoğu zaman bir sorun olarak değerlendirmez.

Kalp Yetmezliğiyle İlişkili Belirli EKG Anomalileri Nelerdir?

Kalp yetmezliği geliştiğinde, çoğu zaman EKG’de belirli ipuçları oluşmaya başlar. Bu ipuçları tek başlarına tanı koydurmasa da resmin bütününü değerlendirirken kritik önem taşırlar.

• Sol Ventrikül Hipertrofisi (LVH): Hipertansiyon gibi nedenlerle kalp daha fazla baskı altında çalışıyorsa, sol ventrikül duvarı kalınlaşır. EKG’deki yüksek R dalgaları, derin S dalgaları veya ST-T değişiklikleri LVH’yi işaret edebilir.
• Atrial Fibrilasyon (AF): AF varlığında EKG’de P dalgaları görülmez; düzensiz dalgalanmalar saptanır. R-R aralıkları tamamen düzensizdir. AF, kalp yetmezliği varlığında hem neden hem sonuç olabilen önemli bir ritim bozukluğudur.
• Prolong PR Aralığı: Kalbin atriyumdan ventriküle elektrik iletimini gösteren PR aralığının uzaması, ileti sisteminde bir yavaşlamayı işaret eder. Bazı araştırmalara göre kalp yetmezliği olan hastaların kayda değer bir kısmında bu bulguya rastlanabilir.
• QRS Kompleksi Genişlemesi veya Fragmentasyonu: QRS süresinin 120 ms üzerinde olması, ventriküllerin senkronize şekilde kasılamadığını ve kalp kasında zamanlama bozuklukları (bundle branch block gibi) olduğunu gösterir. Kalp yetmezliğinde bu bulgu sık karşımıza çıkar; çünkü kalp kasının koordineli çalışması bozulur.
• ST Segmenti ve T Dalga Değişiklikleri: İskemik kalp hastalığı, kalp krizi geçirmiş olma veya ventrikül hipertrofisi gibi durumlar ST segmentinde çökme veya T dalgasında tersine dönme gibi değişikliklere yol açabilir. Bu değişiklikler bazen kalp yetmezliği sürecini tetikleyen veya şiddetlendiren faktörleri ortaya koyar.
• Sol veya Sağ Dal Bloku (LBBB, RBBB): Sol dal bloğu (LBBB), kalbin sol karıncığının uyarılmasında belirgin bir gecikme olduğunu gösterir ve genellikle daha ciddi pompa sorunlarına işaret eder. Sağ dal bloğu (RBBB) ise sağ ventrikül iletiminde gecikmedir. İkisi de kalbin verimli kasılmasını engelleyebilir.
• QT Aralığı Prolongasyonu: Bazı kalp yetmezliği vakalarında, kalp kasının repolarizasyon evresi uzar ve QT aralığında belirgin bir uzama görülebilir. Bu durum tehlikeli aritmilere zemin hazırlayabilir.

Küçük EKG Değişimleri, Kalp Yetmezliğinin Erken Aşamalarını Gösterebilir Mi?

Kalp yetmezliği, çoğu zaman bir anda ortaya çıkmaz; uzun bir süreç sonucunda gelişir. Bu süreçte kalp kası giderek yük altında ezilir, damar yapıları veya kapakçıklar zamanla daha çok yıpranır. EKG’de bazen çok küçük değişiklikler bu sürecin ilk sinyalleri olabilir.

Örneğin hafif PR uzaması veya hafif QRS genişlemesi çoğu kişide klinik olarak önemsiz görülür. Ancak bu minimal değişiklikler, ileride daha belirgin patolojilerin habercisi olabilir. Bir an için araba göstergelerinde yanan küçük bir uyarı lambasını düşünelim: Sorun büyük olmayabilir, ama zamanında müdahale edilmezse motorun zarar görmesine yol açabilir.

Yapay zekâ destekli EKG analizleri de işte bu küçük sinyalleri daha hassas yakalayabilmek için geliştirilmiştir. Bilgisayar yazılımları, büyük veri havuzlarında normal veya anormal EKG örneklerini tarayarak çok küçük dalgalanmaları tespit edebilir. Henüz pratikte yüzde yüz yaygınlaşmasa da gelecekte, kalp yetmezliği veya başka kalp hastalıklarının erken tanısında çok daha yaygın kullanılacağı öngörülmektedir.

Bazı Durumlarda Kalp Yetmezliğini EKG ile Tespit Etme Zorluğu Neden Kaynaklanır?

EKG, kalbin elektriksel resmini çektiği için işlevsel veya yapısal sorunları her zaman kusursuz yansıtamayabilir. Şu noktalara bakıldığında bu zorluklar daha iyi anlaşılabilir:

• Normal EKG Görüntüsü: Bazı kalp yetmezliği vakalarında, özellikle hafif veya erken evrelerde, EKG tamamen normal olabilir. Hastada şikâyetler baş göstermeye başladığında bile EKG’de belirgin bir bozukluk yakalanamayabilir.
• Nesnel Olmayan Bulgular: EKG bulguları bazen genel “nonspesifik ST-T değişikliği” gibi etiketlenir. Bu etiket, tam olarak belirli bir hastalığa özgü olmayan ancak kalpte bir stres durumu olabileceğini düşündüren değişiklikleri ifade eder. Yani “kalp yetmezliği var mı yok mu?” sorusunu netleştirmeye yeterli gelmez.
• Tekrarlama İhtiyacı: EKG, belli bir zamanda kalbin anlık durumunu yansıtır. Kimi rahatsızlıklar aralıklı olarak ortaya çıkar. Kalp ritminde veya iletiminde problem, her zaman sabit olmayabilir. Bu yüzden tek bir EKG kaydıyla kalp yetmezliği veya başka kalp rahatsızlığı kaçabilir.
• Hastanın Biyolojik Farklılıkları: Büyük göğüs kafesi, cilt direnci, hatta bazen göğüs implantları gibi faktörler de EKG elektrotlarının kalp sinyallerini sağlıklı almasını zorlaştırabilir. Bu da yorumlama sürecini karmaşık hale getirir.
• Aynı Bulguların Farklı Anlamları: Diyelim ki EKG’de QRS genişlemesi tespit edildi. Bu kalp yetmezliğinin bir göstergesi olabileceği gibi, doğuştan gelen bir dal bloğunun işareti de olabilir. Bu nedenle EKG tek başına “kalp yetmezliğinin varlığını” ispat edemez; diğer testlerle desteklenmesi gerekir.

Doktorlar, Kalp Yetmezliğini Onaylamak İçin EKG’yi Diğer Testlerle Nasıl Birlikte Kullanır?

Ekokardiyografi, MR, kan testleri (BNP veya NT-proBNP gibi), efor testleri… Bunların her biri farklı kapıları açan anahtarlar gibidir. EKG ise bu kapıların önüne bizi getiren ilk yol işaretlerini barındırır. Peki pratikte bu nasıl işler?

• Ekokardiyografi ile Karşılaştırma: EKG’de diyelim ki sol dal bloğu veya LVH işaretleri görüldü. Doktor, kalbin pompalama gücünü ve kapaklarını kontrol etmek için ekokardiyografi ister. Burada kalbin kasılma gücü (ejeksiyon fraksiyonu), kalp duvarlarının kalınlığı, kapakların işleyişi ayrıntılı olarak incelenir. EKG’deki bulgu, bu görüntüleme yöntemiyle desteklenip desteklenmediğine göre yorumlanır.
• Kan Testleri (Biomarker Analizi): Kalp yetmezliğinde kanda yükselen bazı proteinler vardır. BNP (Beyin Natriüretik Peptidi) ve NT-proBNP, kalbin fazla gerildiğinde salgıladığı hormon benzeri maddelerdir. EKG’de kalp yetersizliğine dair şüphe uyandıran bulgular varsa, bu kan testleri tanıya yaklaşmada son derece yardımcıdır.
• Efor Testi veya Kardiyopulmoner Egzersiz Testi: Bazen istirahat halindeki EKG normal olsa da kişi egzersiz yaptığında semptomlar belirginleşebilir. Efor testi sırasında EKG çekilmesi, kalbin stres altındaki yanıtını görmemizi sağlar. Nefes darlığı ve yorgunlukla birlikte EKG’deki değişiklikler, kalp yetmezliği tanısına güçlü destek sunar.
• MR Görüntüleme: Özellikle belirli kalp kası hastalıklarının (örneğin kardiyomiyopatilerin) araştırılmasında MR taraması, kalbin yapısını yüksek çözünürlükle görüntüler. EKG’deki anormal bulguların nedeni tam olarak bu yapısal değişiklikler olabilir mi diye incelenir.
• Ritim Kayıt Cihazları (Holter vb.): Bir hastada çarpıntı, çabuk yorulma gibi belirtiler var, ama tek seferlik EKG normal çıktı. Günlük hayatta, uykuda veya ani bir atak anında kalbin nasıl davrandığını görebilmek için Holter cihazı takılır. Bu 24 saat veya daha uzun sürebilir. Böylece aralıklı ritim bozuklukları (örneğin aralıklı atriyal fibrilasyon) saptanabilir.

Bilgisayar Destekli EKG Analizi, Kalp Yetmezliği Tespitini Geliştirebilir Mi?

Teknolojinin kalp sağlığı alanında da hızla ilerlediğini görmek, geleceğe dair umut vericidir. Yapay zekâ temelli bilgisayar destekli sistemler, büyük miktarda EKG verisi üzerinde eğitim alarak, kalp yetmezliği dahil çeşitli rahatsızlıkların erken sinyallerini yakalama potansiyeline sahiptir.

• Örüntü Tanıma ve Derin Öğrenme: Yapay zekâ algoritmaları, binlerce hatta milyonlarca EKG örneğini “okuyarak” kalıpları öğrenir. Normal ve anormal EKG arasındaki ince farkları görebilir. Özellikle subklinik dediğimiz henüz belirti vermemiş erken kalp yetmezliği vakalarını saptamada gelecekte daha başarılı olması beklenir.
• Hızlı ve Kesintisiz Yorumlama: Acil servis gibi hızlı karar verilmesi gereken ortamlarda, bilgisayar destekli EKG analizleri anlık olarak şüpheli bulguları işaretleyebilir. Bu sağlık personelinin gözden kaçırabileceği küçük detayları yakalamada faydalı olur.
• Büyük Veri Analizi: Özellikle büyük hastane zincirlerinde toplanan milyonlarca EKG kaydı, yapay zekâ ile birleştirilerek kalp yetmezliği risk modelleri geliştirilebilir. Bu modeller, risk altındaki kişilerin erkenden belirlenmesine yardımcı olabilir.
• Sınırlamalar: Yapay zekâ tabanlı sistemler mükemmel değildir. Yanlış pozitif veya yanlış negatif sonuçlar ortaya çıkabilir. Ayrıca bu sistemlerin karar algoritması, kullanılan verinin kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. Verinin hatalı veya eksik olduğu ortamlarda analiz de sapmalar gösterebilir.

EKG, Kalp Yetmezliği İlerlemesini İzlemede Ne Rol Oynar?

Kalp yetmezliği tanısı konduktan sonra da EKG, hastanın takibinde önemli bir rol oynar. Nasıl ki bir otomobilin yağ veya su seviyesini düzenli kontrol ederiz, aynı şekilde kalbin elektriksel düzenini de periyodik olarak incelemek gerekebilir.

• İlerleme Belirtilerini Yakalama: Eğer bir hastada kalp yetmezliği tanısı varsa, EKG’deki QRS genişliğinin artması, ritim bozukluklarının ortaya çıkması veya var olanların şiddetlenmesi, hastalığın ilerlediğinin bir göstergesi olabilir. Bu değişimler tedavi planının yeniden düzenlenmesini gerektirebilir.
• Tedavi Etkinliğinin Değerlendirilmesi: Kalp pilleri (pacemaker) veya resenkronizasyon tedavisi (CRT) uygulanan hastalarda, EKG ile kalp atımlarının senkronize olup olmadığını takip etmek mümkündür. İlaç tedavisi değiştirildiğinde de EKG, olası aritmik yan etkileri ya da düzelmeleri gösterir.
• Holter ve Diğer Ambulatuvar Yöntemlerle Süreklilik: 24 saatlik veya daha uzun süreli ritim kaydı alarak kalp yetmezliği olan hastanın günlük yaşamda ritminin nasıl değiştiği izlenebilir. Yüksek riskli hastalarda aritmi gelişme ihtimali bu yöntemle daha iyi fark edilir.
• Yapay Zekâ Destekli Sürekli İzleme: Son teknoloji cihazlarda, hasta kalp monitörünü giysi gibi üzerinde taşıyabiliyor. Bu cihazlar EKG dalgalarını sürekli kaydediyor ve anormal bir durum tespit ettiğinde otomatik olarak sağlık personeline uyarı gönderiyor. Böylece erken müdahale imkânı doğuyor.

Prof Dr Tuna Katırcıbaşı

Prof. Dr. Mahmut Tuna Katırcıbaşı, 1998’de Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olmuş, kardiyoloji uzmanlığını 2003’te Mersin Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Başkent Üniversitesi’nde doçent, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır. Koroner arter hastalığı, hipertansiyon, kalp yetmezliği ve girişimsel kardiyolojide 25 yılı aşkın deneyime sahiptir. 2019’dan beri Adana Özel Medline Hastanesi’nde Kardiyoloji profesörü olarak hizmet vermektedir.