Kalp Romatizması Nedir? Kalp Romatizması Belirtileri Nelerdir?

Kalp romatizması, genellikle tedavi edilmemiş streptokok enfeksiyonları sonrası ortaya çıkan, kalp kapaklarını ve dokularını etkileyen bir hastalıktır. Uzun vadede kapak hasarına ve kalp yetmezliğine yol açabilir.

Hastalık, bağışıklık sisteminin yanlış yanıtı sonucu gelişir. Boğaz enfeksiyonu sonrası eklem ağrısı, ateş ve halsizlik gibi belirtiler görülebilir. Kalpte üfürüm veya ritim bozukluğu oluşabilir.

Kalp romatizması tanısında fizik muayene, kan testleri ve ekokardiyografi gibi görüntüleme yöntemleri kullanılır. Erken teşhis, kalıcı hasarın önlenmesi açısından önemlidir.

Tedavi sürecinde antibiyotikler, iltihap giderici ilaçlar ve gerekirse cerrahi kapak onarımı uygulanır. Düzenli hekim kontrolü, hastalığın tekrarını önlemek için gereklidir.

Kalp Romatizması Nedir ve Neden Ortaya Çıkar?

Kalp romatizmasının nasıl ortaya çıktığını anlamak için bir olaylar zincirini takip etmemiz gerekir. Her şey, A Grubu Streptokok adı verilen bir bakterinin neden olduğu, hepimizin bildiği basit bir boğaz ağrısı veya farenjitle başlar. Bu zincirin ilk ve en önemli halkasıdır, çünkü müdahale edebileceğimiz yer burasıdır.

Eğer bu boğaz enfeksiyonu, doğru bir antibiyotik tedavisiyle tamamen ortadan kaldırılmazsa, bazı kişilerin bağışıklık sistemi şaşırtıcı ve hatalı bir tepki verir. Vücut, bakteriye karşı savaşmak için ürettiği savunma hücrelerini, bakteriyi temizledikten sonra durduramaz. Bu savunma hücreleri, yapısal olarak bakteri proteinlerine benzeyen kendi dokularına, özellikle de kalp kapakçıklarına, eklemlere ve beyne saldırmaya başlar. Bu anormal bağışıklık saldırısına “Akut Romatizmal Ateş” (ARA) diyoruz.

Bu iltihaplı süreç kalbi etkilediğinde, en çok kalp kapakçıkları zarar görür. Her tekrarlayan ARA atağı, bu hasarın üzerine bir kat daha ekler. Zamanla kapakçıklarda kalıcı bir yara dokusu, bir nevi “nasırlaşma” oluşur. İşte bu kalıcı, yapısal bozukluğa kalp romatizması denir. Yani kalp romatizması, kalpte aktif bir enfeksiyon değil geçmişte yaşanmış iltihapların bıraktığı geri döndürülemez bir mirastır.

Kalp Romatizması Vücudumuza Nasıl Bir Etki Yapar?

Kalp romatizmasının kalpte yarattığı hasar, temel olarak kapakçıkların işlevini bozar. Kalbimizi, kanın odacıklar arasında tek yönde akmasını sağlayan dört adet kapısı olan bir ev gibi düşünün. Romatizma bu kapıları bozar ve iki temel soruna yol açar.

• Birincisi, Stenoz (Darlık) olarak adlandırdığımız durumdur. Hasar gören kapaklar sertleşir, kalınlaşır ve birbirine yapışır. Bu kapakların açılamamasına neden olur. Kan, bu daralmış aralıktan geçmek için zorlanır ve kalp, kanı ileriye gönderebilmek için normalden çok daha fazla güç harcamak zorunda kalır. Bu tıpkı, “sıkışmış ve ancak hafifçe aralanabilen bir kapı” gibidir.
• İkincisi ise Regürjitasyon (Yetersizlik veya Kaçak) durumudur. Bu sefer hasarlı kapakçıklar büzüşür ve deforme olur, bu da kapının kapanmasını engeller. Kalp kanı ileriye pompaladığında, bir miktar kan bu aralıktan geriye doğru sızar. Bu da kalbin aynı kanı tekrar tekrar pompalamak zorunda kalmasına, yani boşuna yorulmasına neden olur. Bu da “tam kapanmayan ve sızıntı yapan bir kapı” benzetmesiyle açıklanabilir. İşte bu mekanik sorunlar, hastaların yaşadığı yorgunluk ve nefes darlığının ana sebebidir.

Kalp Romatizması İçin Kimler Daha Fazla Risk Taşır?

Kalp romatizması herkeste görülmez; bazı durumlar ve yaşam koşulları riski önemli ölçüde artırır. Bu nedenle hastalık, aslında bir sosyal eşitsizlik göstergesi olarak da kabul edilir. Risk altındaki başlıca gruplar şunlardır:

• 5-15 yaş arası çocuklar ve gençler
• Kalabalık yaşam koşulları (okullar, yurtlar, kışlalar)
• Yetersiz hijyen ve kötü konut şartları
• Sağlık hizmetlerine erişimde zorluk yaşayanlar
• Düşük sosyoekonomik düzey
• Gebelik planlayan veya gebe olan kadınlar

Romatizmanın Kalbe Vurması Durumunda Hangi Belirtiler Görülür?

Akut Romatizmal Ateş, yani romatizmanın vücudu ve kalbi etkilemeye başladığı ilk evrenin belirtileri, genellikle boğaz enfeksiyonundan birkaç hafta sonra ortaya çıkar. Özellikle bir çocukta veya gençte bu belirtilerin birkaçı bir aradaysa, mutlaka dikkatli olunmalıdır. En sık görülen bulgular şunlardır:

• Yüksek ateş
• Büyük eklemlerde gezici ağrı, şişlik ve kızarıklık (bir gün diz, ertesi gün dirsek ağrıyabilir)
• Göğüs ağrısı, çarpıntı veya nefes darlığı (kalp tutulumunu gösterir)
• Yüzde, ellerde veya ayaklarda istemsiz, ani ve sıçrayıcı hareketler (Sydenham Koresi)
• Gövdede görülen, ortası soluk, kenarları kırmızı halkalar şeklindeki döküntüler
• Özellikle eklemlerin üzerinde hissedilen ağrısız, küçük ve sert şişlikler

Yıllar Sonra Ortaya Çıkan Kronik Kalp Romatizması Belirtileri Nelerdir?

Akut dönem atlatıldıktan sonra kalp romatizması yıllarca, hatta on yıllarca sessiz kalabilir. Kişi kendini tamamen sağlıklı hissedebilir. Ancak kapaklardaki hasar yavaş yavaş ilerler ve kritik bir seviyeye ulaştığında, genellikle yetişkinlik döneminde, bazı belirtiler baş gösterir:

• Özellikle eforla veya merdiven çıkarken artan nefes darlığı
• Sırtüstü dümdüz yatınca nefesin sıkışması ve yastık yükseltme ihtiyacı
• Açıklanamayan sürekli bir yorgunluk ve bitkinlik hali
• Kalp atışlarının hızlı, düzensiz veya tekleme şeklinde hissedilmesi (çarpıntı)
• Göğüste bir baskı veya rahatsızlık hissi
• Özellikle ayak bileklerinde, bacaklarda veya karında şişme (ödem)
• Nadiren baş dönmesi veya bayılma

Kalp Romatizması Tanısı İçin Hangi Yöntemler Kullanılır?

Kalp romatizması tanısı, bir dedektif gibi ipuçlarını bir araya getirmeyi gerektirir. Tek bir testle tanı konulamaz. Süreç hastanın öyküsünü dinlemekle başlar. Yakın zamanda geçirilmiş bir boğaz ağrısı, kızıl veya ateşli bir hastalık öyküsü çok değerlidir. Ardından yapılan fizik muayenede, doktorun stetoskopla kalbi dinlerken duyduğu “üfürüm” sesi, hasarlı bir kapaktan geçen kanın anormal akışına işaret eder ve en önemli bulgulardan biridir.

Kesin tanıya ulaşmak için bu bulguları destekleyecek bazı tetkikler de yapılır:

• Kan testleri (Vücuttaki iltihabı gösteren CRP, Sedimantasyon ve geçirilmiş streptokok enfeksiyonunu kanıtlayan ASO titresi)
• Boğaz kültürü (Eğer enfeksiyon hala aktifse)
• Elektrokardiyogram (EKG) (Kalbin elektriksel aktivitesini ve ritmini kontrol etmek için)
• Ekokardiyografi (EKO) (Kalp ultrasonu)

Kalp Romatizması Tanısında Ekokardiyografinin Önemi Nedir?

Ekokardiyografi, yani EKO, kalp romatizması tanısında bizim için altın standarttır. Bu teknoloji, kalbin ve kapakçıkların yapısını, hareketlerini ve kan akışını gerçek zamanlı olarak görmemizi sağlar. Stetoskopla duyduğumuz bir üfürümün nedenini, EKO ile net bir şekilde ortaya koyarız. Kapakçıklarda romatizmaya özgü kalınlaşma, hareket kısıtlılığı, yapışıklık, darlık veya kaçak gibi tüm yapısal bozuklukları ayrıntılı olarak değerlendirebiliriz. Ayrıca hastalığın şiddetini derecelendirerek tedavi planını şekillendirmemize ve zamanla hastalığın seyrini takip etmemize olanak tanır. Bazen hiçbir belirti vermeyen “gizli” kapak hasarını bile saptayarak erken önlem almamızı sağlar.

Kalp Romatizması İçin Hangi İlaç Tedavileri Uygulanır?

Kalp romatizmasının ilaç tedavisi, hastalığın hangi evrede olduğuna bağlı olarak değişir. Eğer hasta Akut Romatizmal Ateş atağı geçiriyorsa, yani “yangın” taze ise, amaç iltihabı söndürmek ve belirtileri hafifletmektir. Bu dönemde vücuttaki streptokok bakterilerini tamamen temizlemek için antibiyotikler, eklem ağrısı ve ateşi kontrol etmek için anti-inflamatuar ilaçlar (aspirin gibi) ve kalp tutulumu ciddiyse iltihabı güçlü bir şekilde baskılamak için kortizon kullanılır.

Eğer hastalık kronikleşmişse, yani geride sadece kapaklardaki kalıcı hasar kalmışsa, tedavi bu mekanik sorunun sonuçlarını yönetmeye odaklanır. Çünkü ne yazık ki mevcut kapak hasarını geri döndüren bir ilaç tedavisi yoktur. Bu aşamada, kalp yetmezliği belirtilerini hafifletmek için idrar söktürücüler, kalbin yükünü azaltan ilaçlar ve özellikle ritim bozukluğu veya pıhtı riski varsa kan sulandırıcılar gibi ilaçlar kullanılır.

İlerlemiş Kalp Romatizması İçin Cerrahi Çözümler Var mıdır?

İlaç tedavisinin yetersiz kaldığı, kapak hasarının ilerlediği ve hastanın şikayetlerinin arttığı durumlarda, kalpteki mekanik sorunu kökünden çözmek için girişimsel veya cerrahi tedaviler gündeme gelir. Başlıca seçenekler şunlardır.

• Balon Valvüloplasti: Anjiyo benzeri bir yöntemle, uygun mitral kapak darlıklarında kapağın balonla genişletilmesi işlemidir.
• Kapak Tamiri: Mümkün olan her durumda hastanın kendi kapağını tamir etmek en iyi seçenektir.
• Mekanik Protez Kapak Değişimi: Çok dayanıklı metal kapaklardır ancak ömür boyu kan sulandırıcı ilaç kullanımını zorunlu kılarlar.
• Biyolojik Protez Kapak Değişimi: Hayvan dokusundan yapılan kapaklardır. Kan sulandırıcı gerektirmezler ancak zamanla yıpranıp yeniden ameliyat gerektirebilirler.

Kalp Romatizması Tehlikeli Bir Hastalık mıdır?

Evet, kalp romatizması takip ve tedavi edilmediğinde son derece tehlikeli bir hastalıktır. “Kalp romatizması öldürür mü?” sorusunun yanıtı, maalesef, ilerlemiş ve komplikasyonlara yol açmış vakalarda evet olabilir. Ancak doğru yönetimle bu riskler büyük ölçüde azaltılabilir. En önemli komplikasyonlar şunlardır:

• İlerleyici kalp yetmezliği
• Atriyal Fibrilasyon adı verilen ciddi ritim bozukluğu
• Kalpte oluşan pıhtının beyne atması sonucu gelişen inme (felç)
• Hasarlı kapak üzerinde mikrop üremesiyle oluşan ve hayatı tehdit eden İnfektif Endokardit (kalp kapak enfeksiyonu)
• Akciğer atardamarında basınç yükselmesi (Pulmoner Hipertansiyon)

Kalp Romatizması Önlenebilir Bir Hastalık mıdır?

Bu kadar ciddi sonuçları olabilen bir hastalığın en umut verici yanı tamamen önlenebilir olmasıdır. Bunun için iki temel strateji vardır. Birincisi ve en ideali olan “birincil korunma”, hastalığın hiç oluşmasını engellemektir. Bu A grubu streptokokların neden olduğu boğaz enfeksiyonlarının zamanında, doğru dozda ve sürede (genellikle 10 gün) antibiyotikle tedavi edilmesiyle mümkündür.

İkincisi ise “ikincil korunma”dır. Bir kez Akut Romatizmal Ateş geçirmiş bir kişide, yeni atakları ve kalpteki hasarın ilerlemesini önlemeyi amaçlar. Bu kalp romatizması yönetiminin temel direğidir. En etkili yöntem hastaya düzenli aralıklarla (genellikle her 3-4 haftada bir) yapılan uzun etkili kalp romatizması iğnesi yani penisilin enjeksiyonudur. Bu iğneler, mevcut hasarı tedavi etmez ama kalbi gelecekteki saldırılardan koruyan bir “kalkan” görevi görür. Tedavi, hastanın yaşına ve durumuna göre yıllarca, bazen de ömür boyu devam eder.

Kalp Romatizması Olan Kişiler Günlük Yaşamda Nelere Dikkat Etmelidir?

Kalp romatizması ile sağlıklı ve kaliteli bir yaşam sürmek, bazı noktalara ömür boyu özen göstermeyi gerektirir. Peki, kalp romatizmasına ne iyi gelir ve yaşam tarzında neler önemlidir? İşte günlük hayatta dikkat edilmesi gerekenler:

• Kardiyolog kontrollerini asla aksatmamak
• Ağız ve diş sağlığına maksimum özeni göstermek
• Herhangi bir diş tedavisi veya cerrahi işlem öncesi mutlaka doktorla görüşmek
• Tuz tüketimini kısıtlamak
• Sigarayı kesinlikle bırakmak ve dumanlı ortamlardan kaçınmak
• Sağlıklı beslenerek ideal kiloyu korumak
• Doktorun izin verdiği ölçüde ve türde düzenli egzersiz yapmak
• Herhangi bir gebelik planlamasını mutlaka kardiyolog ile birlikte yapmak

Kalp romatizması, erken teşhis ve doğru bir yönetim planıyla kontrol altında tutulabilen bir durumdur. Eğer sizde veya sevdiklerinizde bu hastalığa dair bir şüphe varsa, kişiselleştirilmiş bir takip ve tedavi için bir kardiyoloji uzmanına başvurmak, sağlıklı bir gelecek için atılacak en doğru adımdır.

Prof Dr Tuna Katırcıbaşı

Prof. Dr. Mahmut Tuna Katırcıbaşı, 1998’de Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olmuş, kardiyoloji uzmanlığını 2003’te Mersin Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Başkent Üniversitesi’nde doçent, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır. Koroner arter hastalığı, hipertansiyon, kalp yetmezliği ve girişimsel kardiyolojide 25 yılı aşkın deneyime sahiptir. 2019’dan beri Adana Özel Medline Hastanesi’nde Kardiyoloji profesörü olarak hizmet vermektedir.