Perikardiyosentez Nedir, Nasıl Yapılır?

Perikardiyosentez, kalbi çevreleyen zarın içindeki fazla sıvının iğne yardımıyla boşaltılması işlemidir. Kalp tamponadında acil olarak uygulanır.

Sıvı birikimi, enfeksiyonlar, travmalar, kanser veya otoimmün hastalıklar sonucu oluşabilir. Erken müdahale hayat kurtarıcıdır.

İşlem ultrason veya ekokardiyografi eşliğinde yapılır. Steril koşullarda ve genellikle lokal anestezi altında uygulanır.

Boşaltılan sıvı laboratuvarda incelenerek altta yatan neden belirlenir ve tedavi buna göre planlanır.

Prof. Dr. Tuna Katırcıbaşı

Prof. Dr. Tuna Katırcıbaşı Adana’da kalp ve damar hastalıkları alanında çalışmaktadır.

Adana Kardiyoloji uzmanı Prof. Dr. Tuna Katırcıbaşı halen Adana Medline Hastanesinde çalışmaktadır. Çalıştığı kurum koroner yoğun bakım, koroner angiografi, sanal angiografi, ekokardiyografi, transözefagial ekokardiyografi, 24 saat ritm holter, tansiyon holter gibi tetkikleri yapabilme imkanına sahiptir. 

Hakkımda İletişim

Perikardiyosentez Nedir?

Perikardiyosentez, kalbi çevreleyen perikard zarında sıvı birikmesi (perikardiyal efüzyon) durumunda, bu sıvının bir iğne ve kateter yardımıyla boşaltılması işlemidir. Genellikle ultrason veya ekokardiyografi eşliğinde yapılır.

Amaç; kalp üzerindeki basıncı azaltmak, kalbin pompalama fonksiyonunu düzeltmek ve tanı için sıvının incelenmesini sağlamaktır.

Perikardiyosentez, özellikle kalp tamponadı gibi yaşamı tehdit eden acil durumlarda hayat kurtarıcı bir müdahaledir.

Perikardiyosentez görüntüleme ile nasıl yönlendirilir?

Perikardiyosentez işleminin yönlendirilmesinde kullanılan görüntüleme yöntemleri her biri farklı avantajlar sunar. İlk olarak ultrason rehberliğinden bahsetmek gerekir; bu yöntem işlem sırasında gerçek zamanlı görüntüleme sağlar. Ultrason iğne yörüngesinin doğru bir şekilde planlanmasına olanak tanıyarak hasta güvenliğini artırır. Ayrıca hastanın vücut yapısına uygun prob seçimi ile işlem başarısını maksimize eder.

Hasta Hazırlığı ve Prob Yerleştirilmesi:

• Hasta sırtüstü yatar.
• Ultrason makinesi sol tarafa yerleştirilir.
• Operatör uygun probu seçer.

Ponksiyon Bölgesinin Belirlenmesi:

• Ultrason probu en büyük sıvı birikimini tespit eder.
• En kısa ve güvenli yol belirlenir.
• Subkostal parasternal apikal yaklaşımlar değerlendirilir.

İğne Yerleştirilmesi:

• İğne önceden belirlenmiş yörüngeden ilerler.
• Gerçek zamanlı olarak iğne yolu gözlemlenir.
• İğne ucu perikardiyal boşluğa ulaşır.

Sıvı Aspirasyonu ve Drenajı:

• İğne pozisyonu doğrulandıktan sonra kateter yerleştirilir.
• Seldinger tekniği kullanılır.
• Kateter tam drenaj sağlamak için yerinde kalır.

Floroskopi yöntemi özellikle zayıf ultrason pencereleri olan hastalarda tercih edilir. Bu teknik sürekli X-ışını görüntülemesi ile iğnenin yerleşimini doğrulamak için kontrast madde kullanımını içerir. Son olarak bilgisayarlı tomografi (BT) rehberliğinde perikardiyosentez karmaşık vakalar için ayrılmıştır. BT cilt üzerindeki giriş noktasının hassas şekilde planlanmasını sağlar; ancak bu yöntem önemli ölçüde radyasyon maruziyeti içerir ve zaman alıcıdır.

Perikardiyosentez perikardiyal efüzyonda neden yapılır?

Perikardiyosentez perikardiyal efüzyonun tedavisinde kritik bir rol oynar. Bu işlem kalp üzerindeki baskıyı azaltarak hayati fonksiyonların korunmasına yardımcı olur. Kalbin etrafında biriken fazla sıvının uzaklaştırılmasıyla kalp daha rahat bir şekilde çalışabilir. Bu özellikle acil durumlarda kalbin yeterli miktarda kan pompalamasını sağlamak için gereklidir.

İşlem sırasında doktorlar aşağıdaki yararları hedefler:

• Kalbin etkili bir şekilde kan pompalamasını sağlamak.
• Nefes darlığı göğüs ağrısı gibi belirtileri azaltmak.
• Kalp durması riskini minimize etmek.

Perikardiyosentez aynı zamanda tanısal bir işlev de görür. Çıkarılan sıvı altta yatan hastalığın belirlenmesine olanak tanır. Bu analiz tedavi planının daha doğru bir şekilde şekillendirilmesine yardımcı olur. Efüzyonun neden olduğu çeşitli durumlar şunlardır:

• Enfeksiyonlar,
• Maligniteler,
• Otoimmün hastalıklar,
• Diğer inflamatuar hastalıklar.

Bu işlem genellikle görüntüleme teknikleri ile desteklenir. Ultrason kılavuzluğunda yapılan perikardiyosentez yüksek başarı oranları ve düşük komplikasyon riski ile tercih edilir. Böylece doktorlar kalp veya çevresindeki diğer yapıları zarar verme riskini en aza indirger.

Perikardiyosentez sonrası iyileşme süresi nasıldır?

Perikardiyosentez sonrası iyileşme süreci işlemi gerektiren altta yatan durumun ciddiyetine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. İyileşme komplikasyonların olup olmamasına göre farklılık gösterir. Bu süreç şu aşamalardan oluşur:

Anında İyileşme: Hastalar prosedür sonrası birkaç saat boyunca hastanede kardiyak bakım ünitesinde gözetim altında tutulur. Bu süre zarfında vital belirtiler kalp fonksiyonları ve perikardiyal efüzyonun tekrar birikme ihtimaline karşı düzenli kontroller yapılır.

Kısa Süreli İyileşme:

• Komplikasyon gözlenmeyen vakalarda hastalar genellikle 24 ila 48 saat içinde taburcu edilir.
• Eğer bir drenaj kateteri takılmışsa hasta sıvı drenajı stabilize oluncaya kadar hastanede kalabilir.

Uzun Süreli İyileşme: Göğüs ağrısı veya nefes darlığı gibi semptomların çözülmesi genellikle birkaç hafta sürer. Hastalar bu dönemde yorucu aktivitelerden kaçınmalıdır. Takip randevuları sıvı birikiminin kontrolü için ekokardiyogramlar içerebilir.

Komplikasyonlar ve Uzatılmış İyileşme:

• Meydana gelen komplikasyonlar iyileşme süresini uzatabilir.
• Enfeksiyon sıvı birikimi tekrarı veya çevre dokuların hasarı gibi durumlar iyileşme sürecini uzatabilir.
• Bazı ağır vakalarda cerrahi müdahale gerekebilir.

Perikardiyosentezin başarı oranları nedir?

Perikardiyosentezin başarı oranları uygulandığı teknik ve hastanın durumuna göre değişiklik göstermektedir. Ekokardiyografi veya bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme yöntemleri eşliğinde yapıldığında işlemin başarı oranları önemli ölçüde artmaktadır. Bu yöntemler doktorlara kalbin çevresindeki sıvıyı daha net görebilme ve daha doğru müdahale edebilme imkanı tanır.

• Ekokardiyografi rehberliğinde yapılan perikardiyosentez işlemlerinin başarı oranları genellikle %97 civarındadır. Bu oran doktorların deneyimine ve hastanın özel durumuna göre azalabilir veya artabilir.
• Bilgisayarlı tomografi rehberliğindeki perikardiyosentezler özellikle ekokardiyografinin uygun olmadığı durumlarda tercih edilir ve bu yöntemle yapılan işlemlerin başarı oranı yaklaşık %98’dir.

Komplikasyonlar konusunda her iki yöntem de benzer risk profillerine sahiptir. Ancak majör komplikasyon oranları oldukça düşük seyrederken minör komplikasyonlar daha sık görülebilir:

• Majör komplikasyonlar: %0,3 ila %3,9 arasında değişmektedir.
• Minör komplikasyonlar: %0,4 ila %20 arasında değişmektedir.

Kanser hastaları gibi özel popülasyonlarda perikardiyosentez özellikle etkili bir yöntemdir. Bu grup hastalarda işlem başarısı %99’a kadar çıkabilmektedir. Trombositopeni gibi ek zorlukları olan hastalarda bile işlem genellikle güvenli olarak değerlendirilir ve başarılı sonuçlar elde edilir. Ancak bu durumlar perikardiyal efüzyonun tekrarlama riskini artırabilir bu da ilave müdahaleleri gerekli kılabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Perikardiyosentez hangi durumlarda uygulanır?

Perikardiyosentez, kalp tamponadı gibi, perikardiyumda sıvı birikmesi sonucu kalbin fonksiyonlarını engelleyen ve hayati tehdit oluşturan durumların tedavisinde yapılır. Ayrıca enfeksiyon, kanser veya otoimmün hastalıklar şüphesiyle perikardiyal sıvı örneği almak amacıyla da uygulanır. Büyük veya semptomatik perikardiyal efüzyonlar, tıbbi tedaviye yanıt vermediğinde ve perikardit durumunda hemodinamik bozulmalar görüldüğünde de perikardiyosentez yapılabilir.

İşlem sırasında hangi komplikasyonlar ortaya çıkabilir?

Perikardiyosentez, genellikle güvenli bir işlem olmasına rağmen, koroner arter yaralanması, ventrikül delinmesi, aritmiler, pnömotoraks ve enfeksiyon gibi komplikasyon riskleri taşır. Geçmişte, kör perikardiyosentez işlemlerinde komplikasyon oranı %20’yi aşarken, mortalite oranı ise %6’ya kadar çıkabiliyordu. Ancak görüntüleme rehberliğinde yapılan uygulamalarla bu oranlar önemli ölçüde düşmüştür ve günümüzde büyük komplikasyonlar %1,5’in altında görülmektedir. Ayrıca perikardiyosentez, cerrahi drenaj yöntemlerine kıyasla efüzyonun tekrarlama oranlarının daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle, perikardiyosentez, perikardiyal efüzyon ve kardiyak tamponad tedavisinde kritik bir müdahale olmasına rağmen, potansiyel komplikasyonlar konusunda dikkatli olunması gerekmektedir.

Perikardiyosentez sonrası iyileşme süreci nasıldır?

Perikardiyosentez sonrası hastalar genellikle 24 ila 48 saat boyunca hastanede izlenir ve komplikasyon belirtileri gözlemlenir. Yaşam bulguları, kalp hızı, solunum, kan basıncı ve oksijen seviyeleri dikkatle takip edilir. Eğer bir kateter kullanıldıysa, sıvının devamlı olarak boşaltılması için yerinde tutulabilir ve tıkanmaması için düzenli olarak kontrol edilir. İşlem sonrası, sıvının yeniden birikmediğinden emin olmak için ekokardiyografi veya göğüs röntgeni gibi görüntüleme testleri yapılabilir. Hastalar genellikle, doktorları onaylamadan ağır egzersiz yapmamaları gerektiği konusunda bilgilendirilir. Düzenli takip randevuları, iyileşmenin izlenmesi ve ek tedavi gerekliliği açısından önemlidir. Ateş, drenaj alanından artan sıvı, göğüs ağrısı veya ciddi semptomlar gelişirse, sağlık profesyoneline başvurulmalıdır.

Bu işlem ağrılı mıdır ve lokal anestezi kullanılır mı?

Perikardiyosentez genellikle uygulama bölgesini uyuşturmak için lokal anestezi ile yapılır, bu da işlem sırasında ağrıyı en aza indirir. Hastalar, anestezi enjeksiyonunun yarattığı kısa süreli bir batma hissi ve iğnenin perikardiyal keseye girmesi sırasında hafif bir baskı hissi duyabilir. Nadiren, bazı hastalar omuza vuran ağrı veya işlem sırasında düzensiz kalp atışları hissedilebilir. Lokal anestezi kullanımı sayesinde, işlem çoğu hasta için hafif ve tolere edilebilir seviyelerde rahatsızlık verir.

Perikardiyosentezin başarısını etkileyen faktörler nelerdir?

Perikardiyosentez başarısını etkileyen faktörler arasında hastanın hemodinamik stabilitesi, lokalize efüzyonların varlığı, işlemin tekrarlanma sayısı ve altta yatan hastalıklar yer alır. Hemodinamik instabilite, komplikasyon riskini artırır. Lokalize efüzyonlar, sıvının belirli bölgelerde sıkışması nedeniyle işlemi zorlaştırır ve kalp yaralanması olasılığını artırır. Birden fazla perikardiyosentez denemesi (iki veya daha fazla) komplikasyon oranlarını yükseltir. Pulmoner hipertansiyonu ve eş zamanlı perikardiyal sıvısı  olan hastalarda ise işlem sonrası hastaneye yatış mortalitesi diğer hasta gruplarına göre daha yüksektir. Ayrıca ekokardiyografi gibi görüntüleme rehberliğinin kullanımı, işlemin başarısını artırır ve komplikasyonları azaltır.

Prof Dr Tuna Katırcıbaşı

Prof. Dr. Mahmut Tuna Katırcıbaşı, 1998’de Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olmuş, kardiyoloji uzmanlığını 2003’te Mersin Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Başkent Üniversitesi’nde doçent, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır. Koroner arter hastalığı, hipertansiyon, kalp yetmezliği ve girişimsel kardiyolojide 25 yılı aşkın deneyime sahiptir. 2019’dan beri Adana Özel Medline Hastanesi’nde Kardiyoloji profesörü olarak hizmet vermektedir.